Mistrzyni poezji miłości, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, w sposób naturalny i piękny mówi o gwałtowności i delikatności uczuć. Używając palety różnych barw i odcieni – od radosnych, żartobliwych, przez nostalgiczne, po ciemne, katastroficzne – snuje refleksję nad światem. Fascynuje ją natura, filozofia i spirytyzm, zastanawia się nad przemijaniem i śmiercią. Poetka często pyta o zagadkę istnienia. Istnienia, którego miłość jest najbardziej fascynującym i tajemniczym przejawem.

Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, polska poetka oraz dramatopisarka, debiutowała trzema wierszami w „Skamandrze” (1922), z którego środowiskiem związała się na kolejne lata. Była poetką miłości – opisywała ją w bezpośredni i naturalny sposób. Ceniła atmosferę i język codzienności. Jej poezja często wykonywana była w formie piosenek, między innymi przez Ewę Demarczyk, Czesława Niemena czy Krystynę Jandę.

Pierwsza herstoryczna antologia Ośrodka KARTA! Ponad sto lat temu Polki uzyskały prawa wyborcze i zaczęły wkraczać w obszary życia zarezerwowane wcześniej dla mężczyzn. Mimo że proces równouprawnienia trwa już tak długo, patriarchat – oparty na dogmacie „wiekowych” tradycji – wciąż jest tu silny. W publikacji kobiety z różnych epok i środowisk opowiadają o ostatnich stu latach życia w naszym kraju – w rzeczywistości patriarchatu obecnego w sferze prywatnej, zawodowej, społecznej.

Poza kilkudziesięcioma świadectwami przedstawiono osiem manifestów, które postulują kierunek zmian. Głos zabierają m.in. Zofia Nałkowska, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Irena Krzywicka, Zofia Moraczewska, Barbara Labuda, Małgorzata Tarasiewicz, Inga Iwasiów.

Na półmetku wakacji zastanawiamy się nad turystyką i jej etycznym wymiarem. Czy podróżowanie zawsze obarczone jest, nomen omen, moralnym bagażem? Jak zmieniamy miejsca, do których docieramy, i czy to zawsze zmiana na gorsze? O tym opowiadają teksty Urszuli Jabłońskiej oraz Marii Hawranek i Szymona Opryszka. A skoro to numer o podróżach, to odwiedzamy też m.in. Nowy Jork Edwarda Hoppera, spaloną słońcem Kalifornię, ale i Podlasie – przypominając, że dramat na polsko-białoruskiej granicy trwa.

W najnowszym numerze polecamy szczególnie teksty, w których:

– Urszula Jabłońska pyta, czy da się podróżować odpowiedzialnie,

– Julia Lachowicz-Nowińska przygląda się Kalifornii, w której katastrofa klimatyczna już jest,

– Maria Hawranek i Szymon Opryszek piszą o turystyce, która zabiera nasz świat,

– Kamil Fejfer analizuje problem rynku jednego zwycięzcy.

Pismo. Magazyn Opinii. 08/2023

Karolina Lewestam – Jak wychodować pomidora – Rozmowy z K.

Małgorzata Sokorska – Łyżwy. 8 stycznia Niedziela. 2023. Trudno uwierzyć

Andreas Gehrke – Flughafen Berlin-Tegel

Anne Weber – Annette. Epopeja heroiczna

Julia Lachowicz-Nowińska – Dwa stopnie do piekła

Marcelina Szumer-Brysz – Przedziwne stulecie

Jarek Kozłowski – Żarty rysunkowe

Magda Lis – Tak dużo, tak obco

Maria Hawranek, Szymon Opryszek – Znikający raj

Maciej Moskwa – Do Europy tak, ale tylko waszym umarłym

Kamil Fejfer – Problem rynku jednego zwycięzcy

Wiktoria Amelina – Deokupacja przyszłości albo nienapisany tekst na festiwal w Nju-Jorku

Leszek Kassijan-Wicherek, Tomasz Kontny – Wyjeżdżam

Maria Pawlikowska-Jasnorzewska – Do mięsożerców

Urszula Jabłońska – Ciżba

Zofia Płoska-Czartoryska – W Ramach Pisma: Adji Dieye. Matiere Premiere z cyklu Maggic Cube

Krystyna Dąbrowska – Co widać z wiaduktu

Rebecca Makkai – Mam do pana kilka pytań

Mateusz Roesler – Apteczka. Co w niej trzyma Jakub Skrzywanek?

Zuzanna Kowalczyk – À propos (nie) odpowiedzialnej turystyki

Maria na nowo układa sobie życie. Ta decyzja powoduje, że zaczyna zastanawiać się nad sobą i swoimi relacjami z rodziną, przyjaciółmi i byłym mężem. Wraca pamięcią do dzieciństwa, młodości i tamtych trudnych, burzliwych i ciekawych czasów PRL.
Powieść umiejętnie opowiada o tym, co dla kobiety ważne. O dylematach, decyzjach, wzruszeniach, smutkach i radościach. To ciepła opowieść, rozgrzewająca serce i przynosząca ulgę w pochmurne dni.
Aneta Borewicz jest z zawodu plastykiem. Wiele lat pracowała z dziećmi w praskim klubie kultury. Jest autorką i ilustratorką książek, okładek oraz przeźroczy dla dzieci. Zadebiutowała w literackim „Głosie Nauczycielskim”. W V konkursie dramaturgicznym im. M. Konopnickiej otrzymała pierwszą nagrodę, a w VI edycji konkursu „Szukamy polskiego Szekspira” trzecią nagrodę, przyznawaną przez Polski Ośrodek Międzynarodowego Stowarzyszenia Teatrów. Pisała również reportaże o Pradze i jej mieszkańcach w „Gazecie Praskiej”, miesięczniku „Sami Sobie” czy w kwartalniku „Zdrowa Praga”. Wydała i zilustrowała tomik wierszy „Od ciał naszych”.
(…) To historia bliska życiu i zgodna z realiami tamtych lat. (…) Czytałam z zachwytem i ciekawością, a każda przerwa w czytaniu to pytanie „co dalej” (…) - Joanna Stachel
(…) Powieść napisana bogatą polszczyzną, a dla mnie to azyl, w którym można zamieszkać.(…) Maria żyje prawdą i pięknem, a istnienie takiego człowieka daje wiarę w dobro. (…) Tyle znalazłam wspólnych przeżyć i miejsc. Brakuje mi dalszego ciągu. (…) - Wanda Skoniecka
(…) Utwór nawiązujący do tradycji literatury w najlepszym tego słowa znaczeniu. (…) Autorka często posługuje się „językiem pamiętającym”, opowiada o biedzie, pięknie życia, ludzkich dramatach i radościach. Zwraca uwagę, ile problemów rodzi bycie z bliskim człowiekiem. Ile miłości, przyjaźni i głębokiej kultury potrzeba, żeby związek przetrwał. (…) A wszystko to w realiach tamtych czasów, miejsc, smaków i zapachów. (…) To książka, która wzbogaca. - Zdzisław Łączkowski
(…) To powieść spod pióra i pędzla. Układa się w rodzaj ballady. (…) Pojawiają się miejsca ludne jak warszawska Praga, Trójmiasto, Paryż oraz sielskie jak zielone Podlasie. To powieść pełna, choć tyle w niej różnorodnych klimatów. Dobrze osadzona w realiach, chociaż metaforyczna. Jakby powiedziała Maria Pawlikowska-Jasnorzewska: „każdemu oddaje to, co mu się należy”. - Jan Zdzisław Brudnicki

Istnieje stosunkowo niewiele publikacji, które opisują znaczenie i dzieje symboliki roślin w kulturze europejskiej jak i światowej, a jednak motywy roślinne często pojawiają się w literaturze i sztukach plastycznych. Symbolika florystyczna stała się przedmiotem zainteresowań teologów i biblistów, rzadziej badaczy kultury. Jedną z najwybitniejszych dostępnych po polsku publikacji dotyczących motywów roślinnych jest Florarium christianum. Symbolika roślin - chrześcijańska starożytność i średniowiecze księdza Stanisława Kobielusa. Księga ta zawiera przegląd wiedzy o europejskiej symbolice roślin, której fundamentem jest Biblia i mitologia grecka. Godną uwagi pozycją traktującą o historii i symbolice roślin jest również Atlas roślin biblijnych. Pochodzenie, miejsce w Biblii i symbolika Barbary Szczepanowicz. Słownik symboli Władysława Kopalińskiego stanowi cenne uzupełnienie wiedzy o symbolice najważniejszych dla kultury europejskiej kwiatów i drzew. Mimo, iż rośliny kulturowo posiadają trwałe konotacje symboliczne, to ich znacznie na przestrzeni dziejów literackich uległo pewnym modyfikacjom. Apogeum tych przemian nastąpiło w czasie modernizmu i rozkwitu secesji. Młodopolska florystyka poetycka Ireneusza Sikory jest pracą opisującą szczegółowego symbolikę najpopularniejszych motywów kwiatowych występujących w polskiej poezji modernistycznej. Poza tym w książce pojawiają się fragmenty dziewiętnastowiecznych opracowań symboliki kwiatów, między innymi: Dziennik podróży do Turcji odbytej w roku 1814 Edwarda Raczyńskiego, Słownik znaczenia kwiatów Brunona Kicińskiego, Ogrody północne… Józefa Strumiłło, Znaczenie symboliczne kolorów i kwiatów Franciszka Baturewicza, Mowa kwiatów Józefa Dunin-Borkowskiego oraz Rozmowa kwiatami czyli znaczenia roślin, ułożone w polskim i łacińskim języku dla użytku i zabawy płci obojej. Część z tych prac ma charakter badań kulturowych, inne dotyczą modnej ówcześnie zabawy towarzyskiej zwanej flirtem kwiatowym. Aktualny stan badań nad symboliką roślin jest dość ubogi w informacje dotyczące kwiatów egzotycznych, które występują w twórczości wielu europejskich pisarzy czy artystów. Bez dostępu do fachowych opracowań florystycznych symbolika roślin zawarta w dziele literackim pozostanie dla czytelnika w dużej mierze nieczytelna.
Poezja Marii Pawlikowskiej Jasnorzewskiej zawiera różnorodną problematykę. Jerzy Kwiatkowski we wstępie do Poezji wybranych opisał i pokrótce scharakteryzował tematy pojawiające się w twórczości „polskiej Safony”, ukazując dobitnie, że liryka miłosna, choć przyniosła poetce zasłużoną sławę, nie jest bynajmniej jedynym tematem jej twórczości. Poezja Pawlikowskiej podejmuje przede wszystkim problematykę egzystencjalną, próbuje zrozumieć przemijanie i zmierzyć się ze śmiercią. W innych utworach pojawiają się motywy muzyczne, okultystyczne czy nawet językoznawcze. Utwory pisane po roku 1939 poświęcone są głównie refleksji nad okrucieństwem wojny i nostalgią za utraconą ojczyzną. Odrębne miejsce w poezji Pawlikowskiej zajmuje, jak to określił Jerzy Kwiatkowski Filozofia przyrody. Badacz zwraca uwagę na ewolucję, jaka zaszła w twórczości Pawlikowskiej. Tematyka poezji zmieniała się wraz z doświadczeniem życiowym autorki, jednak motywy florystyczne występują na każdym etapie jej twórczości. Elżbieta Hurnikowa w książce Natura w salonie mody jako pierwsza postanowiła bliżej i głębiej przyjrzeć się naturze, która zajmuje tak ważne miejsce w poezji „polskiej Safony”. Jednakże głównym celem jej pracy było wydobycie aspektów malarskości czy, jak pisze, specyfiki poetyckiego obrazowania, a nie badanie symboliki kwiatów. Innymi publikacjami traktującymi o wątkach florystycznych w poezji interesującej mnie poetki są artykuł Justyny Bajdy Secesyjna Maria Pawlikowska-Jasnorzewska oraz Zielnik poetycki Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej Anny Dzieniszewskiej.
Aktualny stan badań nad motywami florystycznymi w poezji Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej jest dość ubogi, zapewne ze względu na dającą się zauważyć tendencję do lekceważenia jej twórczości, uchodzącej często za kobiecą i pozbawioną głębi. Za życia nieprzychylnie odnosili się do Pawlikowskiej krytycy, a po śmierci z przymrużeniem oka spoglądają na nią badacze literatury. W przedmowie do I tomu Poezji Pawlikowskiej Adam Mauersberger cytuje opinie przedwojennych krytyków literackich na twórczość „polskiej Safony”: „p. Pawlikowska robi wrażenie, jakby pisała dla zabawy – z lekkomyślnością prawdziwie kobiecą psuje najlepsze zamiary - żadnego przy pisaniu wysiłku, żadnego, broń Boże, opracowania – nie ma mowy o nietzscheańskim przykazaniu tworzenia ponad siebie – niech nikt nie szuka w wierszu poezji! […] pani Pawlikowska zbyt daleko zapędziła się w uprawie miniaturyzmu – wszystko sprowadzone do breloczkowych proporcji, filigranowe, kapryśne, powierzchowne, kruche – cacka błyskotliwe, świecidełka z Bożego drzewka […] pisze wiersze do sztambucha, do zawijania karmelków – słodka Dzidzi Colombina w różowym dominie – pisze wiersz do kręcenia papilotów przy rannej toalecie […] w tej rodzinie prawdziwie krwisty talent literacki posiada tylko malarz Wojciech Kossak”. Maria Pawlikowska nie była ceniona przez krytyków literackich, ale zyskała za to uznanie czytelników, a co istotniejsze także innych poetów i pisarzy takich jak Jan Lechoń, Julian Tuwim, Tadeusz Boy-Żeleński czy Stefan Żeromski, którzy niejednokrotnie stawali w obronie jej poezji.
Badacze literatury, którzy uznali wartość poezji „Polskiej Safony”, nie docenili jednak, jak istotną kwestię odgrywa w jej twórczości symbolika roślin. Uwzględnienie tej tematyki otwiera nowe horyzonty interpretacyjne, bowiem poetyckie kwiaty Pawlikowskiej skrywają informacje nie tylko o sobie samych, ale także w istotny sposób nawiązują do biografii poetki. Powodem niedocenienia poetyckiej florystyki Pawlikowskiej przez polską krytykę literacką i historię literatury było – jak się wydaje, nie zauważenie, że poetka posiadała de facto dość rozległą wiedzę botaniczną i rzeczywiście potrafiła ją spożytkować na niwie poetyckiej. Ogród Pawlikowskiej przez wiele lat był zamknięty, ponieważ nie było interpretacyjnego klucza, aby go otworzyć. Tym kluczem okazał się symbolizm…

Monografia Stulecie poetek polskich ukazuje twórczość znanych i mniej znanych polskich poetek (a także kilku obcych, literaturze polskiej przyswojonych), powstającą od początku XX do drugiej dekady XXI wieku – ich działalność zarówno poetycką, jak i tłumaczeniową, a także tę adresowaną do młodego odbiorcy. W nowych odczytaniach powracają zarówno autorki wielokrotnie już opisywane, o utrwalonej pozycji w literaturze: Kazimiera Iłłakowiczówna, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Anna Świrszczyńska, Julia Hartwig, Wisława Szymborska, Urszula Kozioł, Krystyna Miłobędzka, Halina Poświatowska czy Ewa Lipska, jak i te niegdyś znane, lecz dziś nieco już zapomniane lub mniej popularne ‒ takie jak między innymi Wanda Chotomska, Teresa Socha-Lisowska, Helena Raszka, Joanna Pollakówna, Małgorzata Hillar, Jadwiga Stańczakowa, Krystyna Rodowska, Marianna Bocian czy Barbara Sadowska. Ważne miejsce zajmują również poetki debiutujące w XXI wieku ‒ na przykład Agnieszka Kuciak, Julia Fiedorczuk, Joanna Mueller, Małgorzata Lebda, Justyna Bargielska, Urszula Zajączkowska, Kamila Janiak czy Katarzyna Giełżyńska.

Ponawianie pytania o obecność i miejsce poezji kobiet w polskiej historii literatury wyznacza rytm książki w postaci zmieniającej się w poszczególnych częściach perspektywy: od ujęć przekrojowych, poprzez opracowania tematologiczne, aż po zbliżenia interpretacyjne. Charakterystyczne dla szkiców pojawiających się w książce jest równouprawnienie ich bohaterek, tych zapoznanych lub nigdy niewypromowanych, oraz tych nielicznych, którym udało się zająć miejsce w kanonie.
Powstała w ten sposób wielowątkowa i wieloautorska opowieść nie tylko o poezji kobiet ostatniego stulecia, ale także o jej postrzeganiu i recepcji, o przełamywaniu interpretacyjnych klisz i obalaniu historycznoliterackich stereotypów. Jej bohaterkami są kobiety piszące, które poprzez dochodzenie do własnego języka i budowanie samoświadomych, oryginalnych projektów potwierdzają swą istotną obecność nie tylko w historii poezji – chronologiczna lektura ich wierszy, przynoszą¬cych zmianę w podejściu do ważnych i aktualnych tematów, stanowi bowiem także opowiedzianą przez medium literatury historię polskiej kobiety i jej drogi emancypacyjnej.
Stulecie poetek polskich to projekt bardzo wartościowy nie tylko dlatego, że wypełnia wiele białych plam w obrazie historii naszej literatury, dokonuje reinterpretacji historycznoliterackich ustaleń i wywraca na nice pokutujące wciąż stereotypy o „niepozorności” poezji kobiecej. Sukcesem tomu, prócz zaprezentowania w wielorakich przekrojach nie w pełni doszacowanej poezji polskich autorek, jest rozbicie sporej ilości omyłek czy nazbyt pochopnych sądów, jak choćby tych o nikłej obecności Historii w ich utworach czy wątłym potencjale metajęzykowym. Wreszcie: autorki kolejnych rozdziałów, wyczulone na mechanizmy sprzyjające marginalizacji piszących kobiet, rozsadzają ramy uschematyzowanych porządków historycznoliterackich, umieszczając współczesną poezję kobiet w obszarze uniwersalnie traktowanej literatury polskiej. Nie na marginesach „męskiego”, nie w opozycji, a równoprawnie.

prof. dr hab. Danuta Opacka-Walasek